Lời giới thiệu:

Ngày mồng 9 tháng 11 năm 1989, bức tường Berlin ở Đông Đức sụp đổ, bắt đầu tiến trình thống nhất 2 nước Đức.

Cũng vào tháng 11 năm 1989 đó, người dân Tiệp Khắc cũng xuống đường biểu tình rầm rộ một cách hòa bình, không bạo động, không đổ máu, đòi chấm dứt chế độ độc tài cộng sản của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Tiếp Khắc.

Chỉ 3 tuần sau các cuộc biểu tình hòa bình của nhân dân đó, vào ngày 29 tháng 11 năm 1989, Quốc hội Tiệp Khắc họp, và thông qua các sửa đổi quan trọng của Hiến pháp Tiệp Khắc:

• Xóa bỏ điều 4 Hiến pháp Tiệp Khắc về vai trò lãnh đạo của đảng cộng sản Tiệp Khắc.
• Xóa bỏ điều 16 về việc giảng dạy Chủ nghĩa Mác-Lênin trong các trường học.
• Xóa bỏ điều 6 về sự lãnh đạo của đảng cộng sản Tiệp Khắc đối với Mặt trận quốc dân, giống như Mặt trận Tổ quốc của Việt Nam ta.

Thế là chỉ sau 3 tuần biểu tình hòa bình, 41 năm Nhà nước cảnh sát Tiệp Khắc xã hội chủ nghĩa đói nghèo và bất công đã chấm dứt tồn tại.

Thật là kỳ diệu.

Một tháng sau, ngày 29 tháng 12 năm 1989, nhà viết kịch Vaclav Havel đã được Quốc hội Tiệp Khắc bầu làm Tổng thống nước Cộng hòa Tiệp Khắc tự do.

Ba ngày sau khi được bầu làm Tổng thống nước Tiệp Khắc tự do, là ngày đầu năm mới, ngày mồng 1 tháng 1 năm 1990, ông Tổng thống Vaclav Havel đã đọc bài phát biểu chúc mừng năm mới “Chấm dứt kỷ nguyên nói dối và sợ hãi”.

Năm 1993, nước Tiệp Khắc chia làm 2 nước, nước Cộng hòa Czech, và Cộng hòa Xlovakia.

Năm 1993, Tổng thống Vaclav Havel chấm dứt nhiệm kỳ Tổng thống đầu tiên, nhưng đến năm 1998, ông lại được bầu lại làm Tổng thống Czech nhiệm kỳ thứ 2, kéo dài 5 năm, đến năm 2003.

Nước Cộng hòa Czech sau khi xóa bỏ chủ nghĩa xã hội, đã đạt được nhiều sự phát triển kỳ diệu. GDP bình quân đầu người khi còn chủ nghĩa xã hội chỉ hơn 1000 đôla/ người năm. Năm 2005 là 6000 đôla, và năm 2022 là hơn 21.000 đôla/ người.

Mục tiêu của nước Czech là vào năm 2030, thu nhập GDP bình quân đầu người sẽ đạt khoảng 35.000 đôla/năm.

Dưới đây là nguyên văn bài phát biểu “Chấm dứt kỷ nguyên nói dối và sợ hãi” của Tổng thống nước Cộng hòa Czech VacLav Havel-tôi tự dịch từ tiếng Anh sang tiếng Việt.

                               ************************

“Đồng bào thân mến của tôi.

Trong suốt 40 năm nay, các bạn đã nghe từ những người tiền nhiệm của tôi, cùng một ngày đầu năm mới này, cùng một chủ đề, nhưng với giọng điệu khác, đó là đất nước chúng ta đã phát triển nở rộ như thế nào, rằng đã có bao nhiêu triệu tấn sắt thép được sản xuất ra, rằng nhân dân chúng ta đã hạnh phúc ra sao, rằng chúng ta đã đặt niềm tin vào Chính phủ như thế nào, và rằng tương lai tươi sáng đang mở rộng trước nhân dân ra sao.

Tôi giả sử rằng nếu tôi cũng không bị nhân dân phản đối cái ghế của tôi, thì tôi cũng sẽ nói dối như vậy.

Không, đất nước chúng ta đã không phát triển nở rộ.

Tiềm năng tinh thần và sáng tạo của dân tộc đã không được sử dụng một cách đúng đắn.

Toàn bộ các ngành công nghiệp đã sản xuất ra những sản phẩm mà chẳng có ích lợi cho bất cứ ai, trong khi chúng ta đang thiếu tất cả những vật dụng cần thiết.

Cái nhà nước mà tự gọi là nhà nước của người lao động đã xỉ nhục và bóc lột người lao động.

Nền kinh tế đó đã làm lãng phí nguồn năng lượng ít ỏi mà chúng ta có. Cái đất nước mà đã từng một thời tự hào về trình độ giáo dục cao, thì nay đã chi phí cho giáo dục vô cùng ít ỏi, và bởi vậy bây giờ nền giáo dục của chúng ta đã chỉ xếp hạng thứ 72 trên thế giới.

Chúng ta đã làm ô nhiễm đất đai, sông, và rừng mà chúng ta được thừa hưởng từ ông cha chúng ta, và bây giờ, chúng ta có một môi trường bị ô nhiễm nhất trong các nước châu Âu,,,.

Nhưng tất cả những cái đó vẫn không phải là vấn đề chính.

Điều tồi tệ nhất là chúng ta đã sống trong một môi trường đạo đức thối nát. Chúng ta đã rơi vào sự bệnh hoạn đạo đức, bởi vì chúng ta đã quen với với việc nói ra những điều khác với những gì mà chúng ta nghĩ.

Chúng ta đã học cách không tin vào bất cứ cái gì, học cách phớt lờ người khác, học cách chỉ quan tâm đến bản thân mình.

Những khái niệm như tình yêu, tình bằng hữu, sự cảm thông, sự khiêm tốn, sự tha thứ đã mất đi cả chiều sâu lần chiều rộng, và rất nhiều người trong chúng ta đây họ chỉ biểu hiện sự kỳ quặc tâm lý, họ rất giống với những lời chào sáo rỗng từ thuở xa xưa, và có một chút lố bịch trong thời đại máy computer và thời đại tên lửa vũ trụ.

Chỉ có một số ít trong chúng ta dám kêu to rằng quyền lực không nên là quyền lực tuyệt đối, rằng những trang trại nông nghiệp đặc biệt mà đang sản xuất ra những loại sản phẩm nông nhiệp sạch, chất lượng cao để cung cấp riêng cho các vị lãnh đạo, thì hãy nên cấp các sản phẩm đó cho các trường học, cho trẻ em, cho bệnh viện.

Cái chính thể cộng sản trước đây-được trang bị bởi hệ tư tưởng ngạo mạn và tàn bạo-đã hạ thấp giá trị con người xuống thành chỉ còn là lực lượng sản xuất, và hạ thấp giá trị thiên nhiên xuống chỉ còn là công cụ sản xuất.

Cái chính thể đó đã hạ thấp giá trị của nhân dân đầy tài năng và độc lập xuống chỉ còn là những cái đinh ốc của một cỗ máy khổng lồ, ầm ĩ và thối inh, mà các ý nghĩa của cái cỗ máy đó chẳng hề rõ ràng với bất cứ ai.

Khi tôi nói đến bầu không khí đạo đức bị băng hoại, tôi không chỉ nói đến những con người quyền cao chức trọng mà được ăn những loại rau sạch, ngồi máy bay và không hề nhìn ra ngoài cửa máy bay.

Tôi đang nói đến tất cả chúng ta.

Tất cả chúng ta đã quen với hệ thống độc tài, và đã chấp nhận nó như là không thể thay đổi được, và chúng ta đã giúp nó tiếp tục tồn tại.

Nói một cách khác, tất cả chúng ta-mặc dù có khác về mức độ bản chất-chúng ta đều có trách nhiệm làm cho cái cỗ máy độc tài đó vận hành; không có ai trong chúng ta chỉ là nạn nhân: chúng ta cũng là những đồng tác giả của cái hệ thống  đó.

Tất cả mọi người trên thế giới đã thật sự ngạc nhiên rằng vì sao những công dân Czechoslovakia mà vốn là ngững con người câm nín, bị xỉ nhục, đầy hoài nghi, yếm thế đó mà giờ đây, chỉ trong vài tuần lễ, đã có thể có được những sức mạnh vô biên, nhưng bằng những cách hòa bình và nhẹ nhàng, đã rũ bỏ được khỏi vai mình cái ách độc tài đó.

Hãy để chúng ta tự hỏi: từ đâu mà những người thanh niên trẻ tuổi mà vốn không hề biết đến hệ thống dân chủ khác, nhưng đã có những khao khát về sự thật, đã có tình yêu về tự do tư tưởng, đã có những tư tưởng chính trị, và có lòng can đảm  và sự chín chắn?

Làm sao mà đã có thể xảy ra rằng cha mẹ của những thanh niên đó-một thế hệ mà đã từng bị coi là mất mát- đã tham gia cùng với những thanh niên đó?

Làm sao mà điều đó có thể xảy ra, khi mà biết bao nhiêu người đã xuống đường trong những tuần lễ vừa qua, họ đã lập tức biết được phải làm gì, và không có ai trong họ cần bất kỳ chỉ dẫn và lời khuyên nào?

Bây giờ, có tự do bầu cử, và chiến dịch bầu cử ở trước chúng ta.

Để kết luận, tôi xin muốn nói là tôi muốn trở thành Tổng thống mà nói ít, làm nhiều.

Tôi sẽ là vị Tổng thống mà không giống với nhưng vị tiền nhiệm chỉ biết ngồi máy bay không nhìn ra ngoài cửa sổ máy bay, mà, tôi sẽ, trước tiên và trên hết, luôn luôn là đại diện trong lòng nhân dân, và lắng nghe tiếng nói của nhân dân.

Các bạn có thể hỏi tôi rằng tôi ước mơ về một nền cộng hòa như thế nào?

Hãy để tôi được trả lời: Tôi ước mơ một nền cộng hòa độc lập, tự do, và dân chủ, một nền cộng hòa mà sẽ phát triển rực rỡ về mặt kinh tế, và về mặt xã hội, nói ngắn gọn, sẽ là nền cộng hòa đầy nhân bản, sẽ phục vụ con người, và giữ vững niềm tin rằng mọi người cũng sẽ phục vụ nền cộng hòa.

Những người tiền nhiệm trước của tôi thường mở đầu bài phát biểu bằng việc trích dẫn câu nói của nhà giáo dục Czech Comenius.

Hãy cho phép tôi được mở đầu bài phát biểu đầu tiên của tôi bằng câu nói của chính tôi:

Hỡi nhân dân, Chính phủ của các bạn đã trở lại với các bạn.”///

 

Chú thích:

Bài phát biểu trên của Tổng thống Vaclav Havel đã nói đến nhà giáo dục-hiền triết Comenius. Vậy nhà giáo dục-hiền triết Comeniuos là ai?

John Amos Comenius  là một triết gia người Moravia, là vùng đất thuộc một số nước châu Âu ngày nay, như Tiệp Khác, Czech, Xlovaki, Balan, sinh ngày 28 tháng 3 năm 1592, mất ngày 15 tháng 11 năm 1670, cách đây hơn 300 năm ở châu Âu.

Ông là nhà sư phạm và nhà thần học được coi là cha đẻ của nền giáo dục hiện đại. Ông từng là giám mục cuối cùng của Hiệp hội Anh em, trước khi trở thành một người tị nạn tôn giáo và là một trong những người đấu tranh sớm nhất cho nền giáo dục phổ thông, một khái niệm cuối cùng đã được nêu ra trong cuốn sách Didactica Magna của ông.

Comenius đã giới thiệu một số khái niệm và đổi mới giáo dục bao gồm sách giáo khoa bằng tranh viết bằng ngôn ngữ bản địa thay vì tiếng Latinh, giảng dạy dựa trên sự phát triển dần dần từ các khái niệm đơn giản đến toàn diện hơn, học tập suốt đời với trọng tâm là tư duy logic thay vì ghi nhớ buồn tẻ, cơ hội bình đẳng cho trẻ em nghèo khó, giáo dục cho phụ nữ và hướng dẫn phổ cập và thực tiễn.

Ông cũng tin tưởng rất nhiều vào mối liên hệ giữa tự nhiên, tôn giáo và kiến thức, trong đó ông cho rằng kiến thức được sinh ra từ tự nhiên và tự nhiên đến từ Chúa. Ngoài quê hương Moravia, ông còn sống và làm việc ở các khu vực khác của Đế chế La Mã Thần thánh và các quốc gia khác: Thụy Điển, Khối thịnh vượng chung Ba Lan-Litva, Transylvania, Anh, Hà Lan và Hungary.

Nhà giáo dục-hiền triết Comeniuos ở nước cộng hòa Czech cũng giống như nhà văn hóa Nguyễn Trãi ở nước Việt Nam ta, thường được mọi người trích dẫn đến.

Cụ Nguyễn Trãi sống trước cụ Comeniuos khoảng 200 năm, cụ Nguyễn Trãi sinh năm 1380, mất năm 1442, cả gia đình cụ Nguyễn Trãi hơn 300 người, từ đứa bé ẵm nhỏ, đến cụ Nguyễn Trãi râu tóc bạc phơ, đều bị chém đầu “chu di tam tộc” vào năm 1442 đó, vì bị ghép tội oan “âm mưu giết vua”.